Bepaalde gebeurtenissen kunnen diep ingrijpen in het leven van mensen. Een groot deel van de getroffenen 'verwerkt' deze ervaringen op eigen kracht.
Bij anderen ontwikkelen zich psychische en/of lichamelijke klachten.
Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een effectieve behandelmethode voor mensen die één of meerdere nare gebeurtenissen hebben meegemaakt, zoals een ongeval, seksueel geweld of een geweldsincident, en vastlopen in de verwerking ervan. EMDR helpt om nare gebeurtenissen alsnog op een natuurlijke manier te verwerken.
Normale verwerking
Als je een nare gebeurtenis meemaakt, verloopt de verwerking ervan 'normaal' als er geen klachten zijn of als de klachten direct ontstaan na de nare ervaring en na een aantal weken weer over zijn.
De informatie van de nare gebeurtenis is dan via jouw zintuigen naar je hersenen gegaan, waar deze geregistreerd en verwerkt is tot een herinnering; een mix van feiten, indrukken en interpretaties.
In de hersenen verloopt de route dan op de 'gangbare' manier: de gebeurtenis komt via de zintuigen in de amandelkernen (amygdala) waar ze worden gekleurd door (heftige) emoties. Ze worden vandaaruit in een context geplaatst in de hippocampus die de informatie weer doorstuurt naar de neocortex waar de betekenisgeving plaatsvindt. Deze informatie wordt weer teruggekoppeld naar de amandelkernen, waardoor de heftige gevoelens verminderen.
Verstoorde verwerking
Bij ervaringen waarbij intense angst, hulpeloosheid of levensgevaar een rol spelen, kondigt je lichaam echter een alarmtoestand af. Oorspronkelijke beelden, gedachten, geluiden en gevoelens worden daardoor in ruwe (onverwerkte) vorm opgeslagen. Prikkels, zoals beelden, geuren, geluiden, die aan de ingrijpende gebeurtenis doen denken, kunnen deze 'ruwe herinnering' telkens weer activeren. Hierdoor voel je steeds opnieuw dezelfde emoties als toen en raak je iedere keer weer van slag. Als je een nare gebeurtenis meemaakt en het langer duurt voor er klachten ontstaan en/of als deze langdurig aanwezig blijven, is er sprake van posttraumatische stress, ofwel PTSS. Hier spreek je dus over trauma; de gebeurtenis raakt dan niet goed verwerkt.
Ontstaan van trauma
Door de blokkade in de verwerking van de gebeurtenis ontstaat een trauma, de nare gebeurtenis kan metaforisch gezegd, geen plekje krijgen. Een trauma kan leiden tot psychisch en lichamelijk disfunctioneren met een veelheid aan klachten.
Vaak gaat het om herinneringen aan de schokkende gebeurtenis die zich aan je blijven opdringen, waaronder angstwekkende beelden (herbelevingen, flashbacks) en nachtmerries. Wanneer je steeds terugdenkt aan de nare gebeurtenis of het herbeleeft, kunnen er gevoelens van angst, onrust en stress ontstaan. Maar ook schaamte, schuldgevoel of een negatief zelfbeeld. Je kunt een korter lontje hebben of je somber voelen. Misschien heb je last van terugtrekgedrag, schrik-of vermijdingsreacties of een verdoofd gevoel. Ook kunnen je juist druk worden en veel van jezelf verwachten. Verder kun je slaapproblemen, concentratieproblemen of lichamelijke klachten ervaren.
Trauma is globaal onder te verdelen in twee hoofdgroepen:
-Trauma door een eenmalige nare gebeurtenis; ook wel een enkelvoudig trauma, impacttrauma of shocktrauma genoemd.
-Trauma door langdurige of meervoudige ingrijpende gebeurtenissen, ook wel meervoudig trauma, procestrauma, ontwikkelingstrauma of complex trauma genoemd.
EMDR-therapie
EMDR is toepasbaar op een breed scala aan enkelvoudige of meervoudige nare gebeurtenissen. Denk bijvoorbeeld aan een ongeluk, inbraak, brand, aan geweld, misbruik, pesten, maar ook aan het verlies van een dierbare, relatie, een huisdier, baan of gezondheid.
EMDR is dus niet alleen voor trauma's met een grote T, zoals oorlogservaringen of misbruik, maar ook voor trauma met de kleine t, zoals een ongeluk of het verlies van een huisdier.
Door EMDR in te zetten wordt de blokkade in de verwerking opgeheven en wordt de nare gebeurtenis met de bijbehorende gevoelens alsnog verwerkt. Dit gebeurt in grote lijnen door de je terug te laten denken aan de nare gebeurtenis (beelden, gedachten en gevoelens) in combinatie met het tegelijk laten uitvoeren van een afleidende taak. Hierdoor verdwijnen of verminderen ook de traumagerelateerde klachten.
Hoe werkt EMDR?
Met EMDR kun je de ontstane blokkade in de hersenen opheffen en de nare ervaring alsnog verwerken. Het succes van EMDR lijkt vooral toe kunnen worden toeschreven aan het tegelijkertijd belasten van het korte termijngeheugen met zowel de herinnering als een afleidende taak.
De 'werkgeheugentheorie' gaat er vanuit dat het geheugen ontelbaar veel herinneringen bevat. Als een herinnering wordt opgehaald verplaatst die zich van het langetermijngeheugen - een soort archief- naar het kortetermijngeheugen, ook wel werkgeheugen genoemd. Het werkgeheugen heeft een beperkte opslagcapaciteit en daardoor is het moeilijk om twee dingen tegelijkertijd te doen.
EMDR maakt daar handig gebruik van. Als je het werkgeheugen belast met aandachtvragende taken, zoals het volgen van vingers of lichtjes, het luisteren naar geluidjes via een koptelefoon of met de handen tappen op je knieën, blijft er weinig ruimte over voor het ophalen van de herinnering. Als gevolg daarvan wordt de emotionele lading van de herinnering minder, het beeld neutraler en kan er een andere betekenis aan worden gegeven. Hierdoor vindt er desensitisatie van de herinnering plaats en verlies de herinnering de emotionele lading als deze naar het langetermijngeheugen wordt weggeschreven. Het is metaforisch net als het opvragen, bewerken en opnieuw opslaan van een document op de computer. Het werkgeheugen wordt hier dus belast met twee elementen: de herinnering en een afleidende taak.
Intake en contra-indicaties
Of en hoe EMDR ingezet gaat worden, wordt bepaalt na een uitgebreide intakefase waarin wordt vastgesteld wat de klacht en de vraag is, een beeld van de ontstaansgeschiedenis verkregen wordt en het doel van de behandeling wordt vastgesteld. Het kan ook gebeuren dat er bij jou sprake is van één of meerdere contra-indicaties voor het werken met EMDR. Uiteraard wordt er dan samen gekeken naar andere mogelijkheden voor het behandelen van het trauma.